सासु बुहारी

 सुजन दाहाल

परिवारका दूई प्रमुख पात्र सासु र बुहारी । जसको सम्वन्धको परिभाषामा नै समस्या छ । बुहारी र सासुको सम्वन्धलाई आदिम काल देखी नै समस्याग्रस्त सम्वन्धका रुपमा मलजल गर्दै आइयो । सासु र बुहारी एक परिवारको परिपुरक हुन् भन्ने नै बुझिएन, बुझाएन । सासुलाई बुहारीसंग मिल्नै नसक्ने जातका रुपमा चित्रण गरियो । हाम्रो जस्तो रुढीबादी समाजमा बुहारी संगको यस्तो सम्वन्ध कहिलेकाही हिंसाको रुपमा पनि परिणत भएका छन् । 

सासुले आफ्नो ताकत हुन्जेल बुहारीलाई निकै हेप्ने, दवाउने र विभेद गर्ने गर्छन् र बुहारीको पालो आएपछि सासुलाई त्यसैको बदला फेर्ने गर्छन् । तर घर परिवारलाई सुन्दर मन्दिर बनाउन सासु बुहारीको सम्बन्ध सुमधुर हुर्नुपर्छ । यसका लागि परिवारमा सासु र बुहारी दुबैले सन्तुलित भूमिका निर्वाह गर्नु पर्र्छ । सासु बुहारीको सम्वन्ध आमा छोरीको जस्तो बन्न नसक्नु नेपाली समाजको सवै भन्दा ठुलो विडम्वना हो ।
    पहिला चर्चा गरौ सासुको । सासुको चरित्र पनि विचित्र विचित्रको हुन्छ । म त सासु पो हु भनेर गमक्क परेर बस्ने । बुहारीलाई दास र नोकर जस्तो व्यवहार गर्ने । बुहारीले सवै कुरा माइतबाट सिकेर आएको हुनु पर्छ जस्तो गर्ने । बुहारीले केही गर्न नजाने उसलाई नसिकाउने बरु उसको माइती समेतलाई गाली गर्ने । बुहारी पनि छोरी जस्तै हो, हेरचाह गर्नु पर्छ, संरक्षण गर्नु पर्छ, बिरामी हुँदा रेखदेख गर्नुपर्छ, बुहारीलाई आवश्यकता अनुसारको स्वतन्त्रता दिनु पर्छ भनेर कहिलै नसोच्ने् । महिला भएर महिलाको समस्या र परिस्थिती नबुझने । हिजो मैले मेरो सासुलाई कति गरे आज मलाइ पनि बुहारीले त्यस्तै गर्नु पर्छ भन्ने बदलाको भावना राख्ने गर्छन ।   

    अव चर्चा गरौ बुहारीको । एउटी महिला बुहारी बनेर घरमा भित्रिन्छिन, त्यो घर उनलाई बिरानोे हुन्छ । नयाँ वातावरण हुन्छ । त्यस घरको चालचलन अनि संस्कार, रितिथिती बुझ्नलाई निकै समय लाग्छ । बुहारी विस्तारै परिवारमा समायोजन हुदै जाँदा सम्वन्धहरुको गहिराई अगाडी बढदै जान्छ । केही समय परिवार यथास्थितीमा अगाडी बढछ । बुहारी अलि पुरानो हुदै गए पछि र सासुको कार्यकाल समाप्त भए पछि आफ्नो सत्ता आए पछि डुक्रिन थाल्छन् र सासुप्रति खराव व्यवहार गर्छन ।  आफ्नो पतिको आडमा सासु माथी बुहारीहरु खनिन्छन् । सासुको सामान्य मर्यादा र सम्मानमा कमी ल्याउछन् । गाउभरी घुमेर सासुको कुरा काट्दै हिडछन्  । सासुलाई मुख मुखै लाग्छन् । सासुको संरक्षण र पालन पोषणमा समेत गम्भिर लापरवाही गर्छन ।   

    अव सासु र बुहारीको सम्वन्धलाई नयाँ ढंगबाट परिभाषित गर्न जरुरी छ । एक्काइसौ शताब्दीमा आएर पनि प्राचिन व्यवहारलाई आत्मसाथ गर्नु हुदैन । बुहारी कहिलै छोरी जस्तो त हुन सक्दैन तर छोरीलाई गर्ने जस्तो व्यवहार गर्नु पर्छ । परिवार एउटा रथ भएकाले त्यसलाई अगाडि बढाउन सासु र बुहारीको परिवारमा सौहार्दपूर्ण व्यवहारको खाँचो छ । नम्रता नारीको गहना भएकाले नारीमा नम्र स्वभाव हुन पर्छ । बुहारीले सासु संग बोल्दा नम्र हुने, चर्को नबोल्ने, विवाद नगर्ने, भनेको कुरा मान्ने गरो भने परिवार त्यसै राम्रो हुन्छ । सासुले पनि जन्म घर छाडेर आएकी बुहारीलाई स्नेह र प्रेम प्रदान गर्नु पर्छ । बुहारीले सासुको र सासुले बुहारीको प्रसंसा गर्न आवश्यक छ ।
   एकै ठाउ बसेपछि कहिले काहि ठाक्कठुक्क पर्छ, मनमुटाव हुन्छ । तर, यस्तो कुरा घर बाहिर सुनाउने गर्नु हुदैन । परिवारको मर्यादा र संस्कारलाई अंगिकार गरी आफ्नो भूमिका निर्वाह गर्नु पर्छ । सासु र बुहारीको मेलमिलापले नै घरलाई सुखी र खुसी राख्न सकिन्छ । सकारात्मक माहौल तयार गर्न सकिन्छ । बुहारीले विनम्रतापूर्वक प्रस्तुत हुनु पर्छ भने सासुले प्रेमपूर्वक बुहारीलाई सम्वोधन गर्नु पर्छ । एक आदर्श र कुशल बुहारीले सासु र अन्य परिवारका सदस्यको दुःख, सुख, पिर मर्का बुझेर व्यवहार गर्नु पर्छ । सम्बन्धको गरिमा बजाइराख्न आदर र स्नेह जरुरी छ । बुहारीको प्रत्यक्ष प्रभाव सासूलाई पर्ने हुँदा सासुले हार्दिकतापूर्वक त्यसलाई ग्रहण गर्नु पर्छ । सासुले बुहारीका हरेक गतिविधि र कार्यको  अवलोकन गरि आलोचना गर्नु हुदैन । 

सकारात्मक सुझाव र सल्लाह दिनु पर्छ । परिवारमा बुहारीको चुनौति भनेको सासुसंगको सम्वन्ध नै हो । सम्बन्ध राम्रो छ भने घरपरिवार स्वर्ग हुन सक्छ अन्यथा घरपरिवार विग्रन सक्छ । बुहारीले सासूलाई आमा समान व्यवहार गर्न र सासुले बुहारीलाई छोरी समान व्यवहार गर्ने वातावरण पनि बन्न जरुरी छ । जसले घर पवित्र हुन्छ । सासु बुहारीको सम्वन्ध सुमधुर बनाउने कुरामा परिवारका अन्य सदस्यहरुको प्रमुख भूमिका हुन्छ । अन्य सदस्यहरुले दहिचिउरे कुरा गर्ने, झगडा लाउने गरी भूमिका निर्बाह गर्नु हुदैन । सासुलाई छोरो विवाह पश्चात बुहारीको हो भन्ने अनुभुति हुन सक्छ । त्यसलाई सन्तुलित व्यवहारले सजाउनु पर्छ । जसमा बुहारीको ठूलो हात हुन्छ । परिवारमा सकारात्मक चिन्तनको विकास गर्नु पनि आवश्यक छ ।
 

    बुहारीले आफु छोरी हुदा जस्तो व्यवहार गर्नु हुदैन किनभने छोरी र बुहारीको पारिवारिक र सामाजिक भूमिका फरक हुन्छ । बुहारीले परिस्थितीको आंकलन गरेर आफ्नो व्यवहार प्रदर्शन गर्नु पर्छ । सासुले पनि समय संगै फेरिएको सामाजिक रहनसहन, संस्कृति र परिवर्तनलाई अंगाल्न सक्नु पर्दछ । सासुले बुहारीलाई आर्शिबाद दिने र बुहारीले सासुलाई खुसी दिने दिशा तर्फ मनन गर्नु पर्दछ । संसारमा जेनेरेसनको ग्याप हुने हुनाले सासु संग बुहारीको कुरा नमिल्न सक्छ । सासु र बुहारीको इच्छा, आंकाक्षा र चाहना फरक फरक हुने गर्छ । व्यक्तिगत भिन्नताका कारण सोच, विचार र व्यवहारमा पनि भिन्नता हुने गर्दछ । त्यसैले सासु र बुहारीको पारिस्परिक अस्तित्वलाई दुवै पक्षबाट सम्मान गर्न जान्नु पर्दछ । 

जुन सुकै कुरामा पनि जित्न खोज्ने, लिडे ढिपी गर्ने गर्नु हुदैन । पारस्परिक मेलका लागि परिवारमा हुने हरेक घटना र कार्यहरुको सन्तुलन दुवै पक्षबाट मिलाउन जरुरी छ । बुहारीले आफनो श्रीमान्लाई सासुको कुरा लाउनु हुदैन । सासुले आफनो श्रीमानलाई बुहारीको कुरा लगाउनु हुदैन ।  परिवार सु–सस्कृत र सम्भ बनाउन सासु र बुहारीले समझदारी कायम गर्नु पर्छ । समाजले पनि सासु र बुहारीको सम्वन्धलाई परिमार्जन र परिस्कृत गर्दै समय सापेक्ष बनाउनु आजको आवश्यकता हो । अन्यथा, फराकिलो बन्दै गएको समाजमा सासु र बुहारीको सम्वन्ध एक कंलकित र आंतकित पात्रको रुपमा चित्रण भइरहने छ ।