चाकरीले चलेको जीवन: देशको बर्तमान अवस्था / एक पटक अवश्य पढनुहोस् ।

सुजन दाहाल
नेपालमा चाकरीलाई प्रथाको रुपमा विकास गरियो । चाकरी प्रथा थिएन भने धेरै नेपालीहरु भोक भोकै मर्थे होलान् । चाकरी गर्ने मामलामा नेपालीहरु धेरै प्रसिद्ध छन् । विश्वमै चिनिएका छन् । यहाँ चाकरी नगरी कुनै उपलब्धी हासिल गर्न सकिदैन भन्ने मनोविज्ञान छ । यो पनि सत्य हो कि चाकरी गरेन भने धेरैको मुखमा माड लाग्दैन । 

त्यस्तै यहाँ चाकरी गर्ने मात्र हैन चाकरी गराउनेको पनि ठूलो संख्या छ । हिन्दु धर्ममा पनि भगवान शिवका नन्दी भृगी थिए जो शिवलाई सधै चाकरी मात्र गर्थे भने भगवान शिव चाकरी खाएर आनन्द लिन्थे भन्ने तर्क चाकरी लिप्त भएकाहरुको मुखबाट सुनिन्छ । यस्तो धार्मिक मूल्य मान्यताका साथ हुर्किएका नेपालीले चाकरी प्रथालाई मलजल गर्दै गए ।  सम्वर्दन र प्रवर्दन गर्दै गए । हुकाउदै र बढाउदै गए र त्यसैको नसामा आज झुमिरहे ।
    चाकरीमा रमाउने र चाकरी नै जीवन हो भन्ने एउटा ठूलो जमात हाम्रो समाजमा रहेको छ । यहाँ धेरै व्यक्तिको जीवन पद्धती नै चाकरी गर्ने भएको छ । त्यस्ता चाकरीबाजहरुको हाली मुहाली छ । सवै समाज त्यस्तैले क्याम्चर गरिसके भन्दा पनि अतियुक्ति नहोला । चाकरी गर्नेहरु कुनै एक दिन पनि चाकरी गर्न पाएन भने त्यो रात उ राम्ररी निदाउन सक्दैन । 

अहिले धेरै नेपाली चाकरी नगरी स्वाभिमानका साथ बस्न पनि सक्दैनन् । स्वाभिमानलाई पोलेर खाए र चाकरी प्रथालाई जीवन जीउने प्रमुख आधार बनाए । समाजमा चाकरीको नाममा कसैको भजन गाउने, हनुमान बन्ने संस्कारको विकास समेत भयो । यस्तो गर्नै नहुने कुकर्मले नेपाली समाजलाई कहाँ पुराउने हो कल्पना सम्म गर्न सकिदैन । यहाँ विभिन्न क्षेत्रमा भिन्न भिन्न तरिकाले चाकरी गर्ने चलन देखिन्छ । चाकरीलाई संस्कारको रुपमा पनि विकास गरियो । चाकरी कतिले जानेर र कतिले अन्जानमै पनि गरिरहेका हुन्छन् ।  जीवनको दर्शन नै चाकरी हो भन्ने भ्रममा यहाको बौद्धिक जगत पनि रहेको छ ।   
    सवैभन्दा जल्दो बल्दो चाकरी भनेको नेता र कार्यकर्ता वीचमा हुन्छ । यस्ता कार्यकर्ताहरु सामान्यतया शैक्षिक स्तर नभएका तर चाकरी गर्न सक्ने विशेष गुण सम्पन्न हुन्छन् । राजनीति गर्ने नेताका हनुमानहरु यस्ता छन् जो आफ्नो नेताले भनेको कुरा एक शब्द प्रतिप्रश्न नगरी सहर्ष शिरोधार्य गर्छन् । दिन रात तिनै नेताको वरीपरी घुम्छन् र कतापटीबाट तेल लाउनु पर्ने हो, कतापटी मालिस गर्नु पर्ने हो, कता पटि नेताको चिलाएको छ त्यसको निराकरणको बन्दोबस्त गर्छन । त्यसैको मात्र चिन्तन गर्छन् । 

अर्काको चाकरीमा अहोरात्र खटिन्छन् । नेतापनि जनताको कुनै काम चाकरी नगरी गर्दैनन् । जनताको सेवकले त महसुस गरेर जनताको समस्या र आवश्यकतालाई पहिचान गरेर आवश्यक काम गर्नु पर्ने तर नेताले आफ्ना आसे पासेलाई चाकरी प्रतियोगिता गराउछन् र जसले उत्कृष्ठ चाकरी ठहर्छ त्यसैको काम पहिला गर्छन । बाँकी हेरेका हेरै हुन्छन् । र चाकरी नगरी केही नहुने रहेछ भन्ने महसुस गर्छ र उ समेत चाकरीमा लाग्छ । 
    त्यस्तै, अर्का चाकरीबाज भनेका शिक्षित र पढेलेखेका बुद्धिजिवीहरु हुन् । जसकोे एक मात्र उदेश्य भनेको सत्ताधारीको चाकरी उत्कृष्ट ढंगबाट गर्ने र राजनैतिक नियुक्ति पढ्काउने हो । नियुक्ति लिए वा पाए पश्चात सम्वन्धित ठाँउमा गएर हप्काई दप्काई गर्ने, बरिष्ठ पल्टिने गर्छन् । कत्ति न खुल्ला प्रतियोगितामा लडेर आए जस्तो गर्छन् । दुनियालाई थाहा हुन्छ कि उ कसको चाकरी गरेर आएको, कस्को झोला बोकेर आएको । 

त्यस्ता बिक्री भएर र आत्मसम्मान बेचेर, गुलाम बनेर राजनैतिक नियुक्ति लिएर आएकाकाको अण्डरमा एउटा स्वाभिमानी पात्र कसरी आफनो दैनिक कार्य गर्न सक्छ । सक्दैन, समस्या यहीनेर छ । पढेलेखेका नागरिक समेत स्वाभिमानलाई आहुती दिएर चाकरीमा लाग्ने यो समाज विकास होला भनेर कल्पना नगरे पनि हुन्छ । चाकरी गरेर पदासिन पदाधिकारीले आफ्नो हैसियत विर्सन हुदैन । म भन्दा स्वाभिमानी र ठूलो छाति भएका अरु पनि छन् भन्ने कुरा राम्ररी बुझनु पर्दछ ।  
    उल्लेखित परिदृश्य नमुनाको रुपमा प्रस्तुत गरिरहदा अव प्रश्न उठछ कि चाकरी नगरी जिवन चल्दैन त ? पक्कै चल्छ । तर केही कठिनाई भने भोग्नु पर्ने हुन्छ । किनभने सम्पूर्ण समाजको अहिलेको हावा नै चाकरी गर्ने तर्फ बहिरहेको हुनाले चाकरी नगरी स्वतन्त्र ढंगबाट जीवन विताउछु भन्नेले त त्यसको सामना पक्कै गर्नु पर्ने हुन्छ । चाकरीले विशेष गरी प्राप्ती संग सम्वन्ध राख्दछ । 

चाकरी स्वार्थ केन्द्रीत र भविश्यको आशामा जिवन आहुति गर्ने व्यवस्था मात्र हो । चाकरीले दाल भात तरकारीको जोहो हुनेहरुलाई त भन्नु केही छैन तर सोझा साझा नेपालीको सानातिना काम गर्न पनि चाकरीको फ्रेमभित्रबाट आउन बाध्य पारिनु किमार्थ राम्रो कुरा होइन । निजामति कर्मचारी, प्रहरी प्रशासन, शिक्षक, प्रााध्यापक, डाक्टर, इन्जिनियर लगायत सम्पूर्ण पेशा व्यवसायमा संग्लन व्यक्तिले कुनै न कुनै रुपमा आफ्नो नियमित जीवनमा चाकरी गर्नु पर्ने पर्ने परिस्थिती अहिले सृजना गरिएको छ ।
    जिवन जिउने भनेको स्वतन्त्र र स्वाभिमानका साथ हो । कसैको चाकरी गर्न कोही जन्मिएको हैन । चाकरी गराउनु र गर्ने दुवै समाजका कलक पात्रहरु हुन र एक प्रकारको अपराध नै हो । जसले समाजलाई धोद्रो बनाउछ । एक इमान्दार मान्छे श्रममा विश्वास गर्छ चाकरीमा हैन । जीवन परिश्रम गरेर पसिना बगाएर मिहेनत गरेर संचालन गर्नु राम्रो भन्ने बुझेको हुन्छ । अर्का मुलाको चाकरी गर्नु भन्दा खोले खाएर शीर ठाडो पारेर हिड्नु नै उक्तम विकल्प हो ।     

राजनैतिक विकृतिको उपज नै चाकरी प्रथाले बढवा पाएको हो । देशका सवै निकायमा राजनीतिले छोपेको छ । राजनितिज्ञहरुले यस्तो परिस्थितीको सृजना गरिदिए कि कुनै पनि सानो भन्दा सानो कामका लागि उसैको ढोकामा पुगेर जिउ हजुरी गर्नु पर्दछ । 
     नेपालको राजनैतिक व्यवस्थाले गरिखान सिकाएन । राजनिती गर्नेको कुनै पेशा व्यवसाय छैन तर उनीहरुको लवाइ खवाई हेरो भने आश्चर्य लाग्छ । यहाँको राजनीतिले लुटेर र ठगेर खान मात्र सिकायो । यहाँको युवालाई श्रममा विश्वास गर्न सिकाएन । आफनो झोला र झन्डा बोकायो र आफनै चाकरी गरायो र कसरी श्रमजिवीलाई आंतकित पार्नु पर्छ त्यो सिकायो । 

अहिले देशमा चाकरीले जुन जरो गाडेको छ । यो सवै चाकरीको श्रेय रानितिज्ञ,  उच्च पदमा आसिन शासक बर्ग र पुँजिपति बर्गको नियत र व्यवहारको उपज हो । यो चाकरी प्रथा तुरुन्द बन्द गरिनु पर्छ । श्रम वा परिश्रममा आधारित जिवन पद्धतीको विकास गरिनु पर्छ । स्वतन्त्रता र स्वाभिमान मानिसको सर्बोच्चता भनेको श्रममा आधारित जीवन हो, चाकरी हैन भन्ने कुरा सवैले बुझेर सोही अनुसार आफ्नो व्यवहार बेलैमा परिवर्तन गर्न सके स्वयमको, परिवारको, समाजको र समग्र दैशको नै कल्याण हुन्छ ।